Een duizelig gevoel is moeilijk onder woorden te brengen. Bij ons in het zuiden horen we vaak dat mensen “dol in het hoofd” zijn. Niet iedereen bedoelt hetzelfde als ze het hebben over duizeligheid en het bestaat in verschillende vormen.
U kunt het gevoel hebben dat de ruimte om u heen draait of dat u zelf draait. Het bewaren van uw evenwicht of simpele handelingen als lopen zijn niet meer vanzelfsprekend. Onze hersenen verwerken via het evenwichtsorgaan alle informatie die binnen komt via onze ogen, spieren en pezen. Duizeligheidsklachten ontstaan vaak in het evenwichtsorgaan en zijn goed te behandelen.
Wat is duizeligheid?
In het algemeen verstaat men onder duizeligheid het gevoel dat beleefd wordt als de relatie tot de ruimtelijke omgeving verstoord is.
Duizeligheid is altijd een symptoom, het is nooit een zelfstandig ziektebeeld.
Duizeligheid is een veelvoorkomende klacht
Op het spreekuur van de huisarts is duizeligheid een vaak gehoorde klacht. Ongeveer 3 tot 14% van de patiënten die een huisarts bezoeken, komt met klachten van duizeligheid. Duizeligheid is ook sterk leeftijdsafhankelijk. Met name bij 65-plussers komt duizeligheid vaak voor.
Duizeligheid kan als invaliderend worden ervaren, mensen kunnen zich letterlijk en figuurlijk uit balans voelen. Patienten, zeker bij oudere wordende patienten, kunnen hun zelfstandigheid als gevolg van duizeligheid.
De behandeling van duizeligheid en/of draaierigheid kan bestaan uit fysiotherapie, medicatie, psychologie en, in uiterste gevallen, is operatief ingrijpen noodzakelijk. Voordat gekeken wordt naar een behandeling, wordt de patiënt verteld dat duizeligheidsklachten over het algemeen een gunstige prognose hebben. Fysiotherapeutische behandeling van de duizeligheid heeft in de meeste gevallen een gunstig effect.
BPPD, ook wel positieduizeligheid genoemd
Gezonde mensen hebben twee evenwichtsorganen: links en rechts. Deze bevinden zich in het binnenoor. De evenwichtsorganen sturen informatie naar het brein wanneer u uw hoofd beweegt. Zij zorgen er zo voor dat u goed in balans blijft. Wat nog een zeer belangrijke eigenschap is van de evenwichtsorganen is dat dat u scherp kunt blijven zien tijdens bewegingen (bijvoorbeeld terwijl u loopt, rent, fietst of in een auto rijdt). Dit heet ‘beeldstabiliteit’.
Ieder evenwichtsorgaan is opgebouwd uit vijf delen: 2 zakjes en 3 kanalen (zie figuur). In de zakjes bevinden zich kristallen die vastzitten aan de bodem van de zakjes. Deze kristallen zijn nodig om bewegingen en de zwaartekracht goed te kunnen meten. De kristallen horen in een normaal geval alléén in de zakjes thuis en niet in de kanalen.
In het geval van BPPD zijn de kristallen losgeraakt uit de zakjes en terecht gekomen in één van de drie halfcirkelvormige kanalen.
Wanneer de kristallen in het kanaal bewegen geeft dit het alsof u geheel (kortdurend) draait na een beweging van het hoofd.
De aanwezigheid van een BPPD verhoogt het risico op vallen. Zeker bij de ouderwordende patient is dit een risico wat grote, nare gevolgen kan hebben
Waardoor de kristallen in een halfcirkelvormig kanaal terecht komen is niet altijd duidelijk. Mogelijk oorzaken zijn: her verouderingsproces, een klap tegen of val op het hoofd, langdurige bedrust en eerdere problemen met het evenwichtsorgaan (bijvoorbeeld een ontsteking of de ziekte van Menière). In de meeste gevallen is er echter geen duidelijke oorzaak.
Uitval van een of beiden evenwichtsorganen
Als een evenwichtsorgaan niet meer goed werkt, bijvoorbeeld als gevolg van een ontsteking, kan dat veel klachten geven in het dagelijks leven. De mate van klachten kan verschillen per persoon. Bij uitval van beide evenwichtsorganen, zal de patiënt voornamelijk te maken hebben met klachten in het evenwichtsgevoel, zeker bij hoofdbewegingen.
De klachten die mensen kunnen ervaren bij enkel-of beiderzijds uitval zijn:
- Problemen met het zien (‘verlies van beeldstabiliteit’).
Klachten kunnen zijn dat het beeld na snelle hoofdbewegingen (bijvoorbeeld bij omkijken) later lijkt te komen dan de hoofdbeweging, dat u waziger zeker wanneer u in beweging bent of dat de horizon lijkt te bewegen wanneer u loopt of dat u zelfs stil moet staan om gezichten te herkennen of borden te kunnen lezen op straat.
Dit komt doordat de evenwichtsorganen normaal gesproken de ogen via het brein supersnel aansturen. Op het moment dat u uw hoofd zorgen de evenwichtsorganen ervoor dat de hoofd-en beweging nauwkeurig op elkaar afgestemd worden. Dat zorgt ervoor dat u tijdens een hoofdbeweging toch goed kunt blijven zien. Bij uitval van uw evenwichtsorgaan (of evenwichtsorganen) is die aansturing verminderd.
2. Balansproblemen.
U kunt problemen ervaren met het houden van uw balans of u kunt een constant duizelig gevoel hebben. Vaak komt het voor dat patiënten ook voorzichtiger gaan lopen, bang zijn om te vallen en hun hoofd zo min mogelijk bewegen omdat iedere hoofdbeweging meer problemen. geeft. Uw ogen kunnen helpen bij het behouden van uw balans. In het donker zal de patiënt dus meer problemen kunnen ervaren, omdat de ogen dan minder goed kunnen helpen.
3. Problemen met het verwerken van (omgevings-)prikkels
Bij uitval van de evenwichtsorganen kan de patient problemen ervaren in het verwerken van externe prikkels. Denk hierbij aan drukke motieven op de vloer, snel bewegende beelden op tv of andere schermen, alle indrukken in een supermarkt (het ‘supermarkteffect’), druk bezochte plekken in de omgeving, de letters in een boek na langdurig lezen. Soms worden patiënten ook gevoelig voor harde geluiden en fel licht. De hersenen hebben er een dagtaak aan om het evenwichtsverlies te compenseren waardoor andere prikkels als storend en klachtenverergerend kunnen worden ervaren.
4. Cognitieve problemen (geheugen, concentratie en mentale vermoeidheid)
De hersenen zijn, door het gebrek aan informatie uit het uitgevallen evenwichtssysteem, onbewust de hele dag bezig is met het compenseren van het verlies van evenwicht. Dit maakt dat patiënten meer energie verbruiken dan gewoonlijk en er minder ruimte is voor (complexe) mentale taken.
5. Psychische problemen.
Evenwichtsklachten kunnen een grote impact hebben op het totale functioneren van de patient. Angst om te vallen, het vermijden van sociale situaties, verzuimen op het werk kunnen allemaal redenen zijn waardoor de patient zich psychisch minder goed kan voelen. Depressieve gevoelens zijn niet vreemd rondom flinke evenwichtsorgaan problemen.
Het evenwichtssysteem is namelijk in de hersenen sterk verbonden met het gevoelssysteem. Dit is zelfs zo sterk verbonden dat evenwichtsklachten direct kunnen leiden tot psychische klachten en andersom. Helaas leidt dit bij sommige patiënten tot een vicieuze cirkel: evenwichtsklachten leiden tot psychische klachten en de psychische klachten leiden dan weer tot toename van de evenwichtsklachten.
Oorzaak voor een acute uitval kan zijn een ontsteking van het evenwichtsorgaan (een “acute unilaterale vestibulopathie” voorheen “neuritis vestibularis” genoemd).
Maar ook als gevolg van de ziekte van Ménière, door veroudering, door sommige medicijnen of door een systemische ziekte kan het evenwichtsorgaan (deels) uitvallen.
Eén uitgevallen evenwichtsorgaan wordt ook wel unilaterale vestibulopathie genoemd. Twee uitgevallen evenwichtsorganen wordt bilaterale vestibulopathie genoemd.